Όπερα

ΑΝΤΡΕΙ: Ρέκβιεμ σε οκτώ σκηνές

Δήμητρα Τρυπάνη

95'

Από 12/04/2023 12:00 έως 10/01/2025

Περιγραφή

Το νέο έργο της Δήμητρας Τρυπάνη Αντρέι: Ρέκβιεμ σε οκτώ σκηνές –μια ανάθεση της ΕΛΣ– έρχεται στην GNO TV. Πρόκειται για μια ιδιότυπη σύγχρονη «Εξόδιο Λειτουργία» αφιερωμένη στον μεγάλο κινηματογραφιστή Αντρέι Ταρκόφσκι, τον δημιουργό που απέδωσε τις σκέψεις και τα αισθήματά του με εικόνες απαράμιλλης ομορφιάς και διανοητικού σφρίγους. To ποιητικό κείμενο, που το υπογράφει ο Παντελής Μπουκάλας, συνδιαλέγεται με το γερμανικό κείμενο του Λουθηρανικού Ρέκβιεμ, αλλά και με θραύσματα διαλόγων από τις επτά ταινίες του Ρώσου δημιουργού.

Ο Αντρέι είναι μια «παράσταση ήχου», καθώς, σύμφωνα με τη συνθέτρια Δήμητρα Τρυπάνη, ο ήχος –κείμενο και μουσική αυστηρά συνδεδεμένα μέσα στην παρτιτούρα– είναι το κατεξοχήν αφηγηματικό μέσο. Στη σύνθεση της Τρυπάνη σημαντικό ρόλο παίζουν οι χρωματικές ετεροφωνικές και πολυφωνικές δομές, η πολυστιλιστικότητα και τα σωματικά κρουστά. Επιπλέον, πολυγλωσσικά στοιχεία και διαλογικά θραύσματα από τις ταινίες του Ταρκόφσκι εγκιβωτίζονται στο συνολικό λειτουργικό κείμενο με τη χρήση της τεχνικής του κολάζ.

Το έργο, που αποτελεί ανάθεση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, διαρθρώνεται σε οκτώ ενότητες: την εισαγωγή και επτά σκηνές που αντιστοιχούν στα επτά μέρη του κειμένου του Γερμανικού Ρέκβιεμ αλλά –κυρίως– στις επτά ταινίες που δημιούργησε ο Ταρκόφσκι στη διάρκεια της σύντομης ζωής του.

Δεκαοκτώ διακεκριμένοι ηθοποιοί, χορευτές και μουσικοί ερμηνεύουν επί σκηνής ισάριθμες εκδοχές του Αντρέι, πρόσωπα υπαρκτά ή φανταστικά, κομβικούς χαρακτήρες από τις επτά ταινίες του. Οι Σαβίνα Γιαννάτου, Φάνης Ζαχόπουλος, Νίκος Ζιάζιαρης, Χρήστος Θάνος, Μαριάννα Καβαλλιεράτου, Βάλια Καράγιωργα, Γιώργος Κασαβέτης, Δήμητρα Κοκκινοπούλου, Νάντια Κοντογεώργη, Χαρά Κότσαλη, Χριστίνα Μαξούρη, Ηρώ Μπέζου, Ειρήνη Μπιλίνη-Μωραΐτη, Γιώργος Νικόπουλος, Καλλιόπη Σίμου, Αλίκη Σιούστη, Φώτης Σιώτας και Αλέξανδρος Ψυχράμης αρθρώνουν τον ποιητικό, κινηματογραφικό και μουσικό λόγο του έργου είτε ως μονάδες είτε ως ενιαίο «χορικό» σύνολο.

Η συνθέτρια Δήμητρα Τρυπάνη ασχολείται με τη δημιουργία διαθεματικών μουσικών παραστάσεων χρησιμοποιώντας ως κύρια μέσα τα αυστηρά δομημένα πολυρρυθμικά σχήματα και την ετεροφωνία τόσο στη μουσική όσο και στον λόγο. Έχει συνεργαστεί με πολλές καταξιωμένες ορχήστρες, σχήματα και σολίστες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια θεωρητικών και σύνθεσης με διαθεματικές πρακτικές στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου.

Η βιντεοσκόπηση της παραγωγής έγινε στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος ΕΛΣ στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στις 28 Σεπτεμβρίου 2022. Η παράσταση παρουσιάζεται με δυνατότητα επιλογής υποτίτλων σε ελληνικά και αγγλικά.

Trailer

Συντελεστές – Διανομή

Σύλληψη, σύνθεση, μουσική διδασκαλία, σκηνοθεσία, μουσική διεύθυνση Δήμητρα Τρυπάνη
Πρωτότυπο ποιητικό κείμενο Παντελής Μπουκάλας
Σκηνικά Έλενα Σταυροπούλου
Κοστούμια Νίκος Κόκκαλης
Φωτισμοί Βαλεντίνα Ταμιωλάκη
Χορογραφία, κινησιολογία Ερμίρα Γκόρο
Σχεδιασμός ήχου Κώστας Μπώκος
Τηλεσκηνοθεσία, Μοντάζ Γρηγόρης Πανόπουλος

Ερμηνεύουν (αλφαβητικά)
Σαβίνα Γιαννάτου
Φάνης Ζαχόπουλος
Νίκος Ζιάζιαρης
Χρήστος Θάνος
Μαριάννα Καβαλλιεράτου
Βάλια Καράγιωργα
Γιώργος Κασαβέτης
Δήμητρα Κοκκινοπούλου
Νάντια Κοντογεώργη
Χαρά Κότσαλη
Χριστίνα Μαξούρη
Ηρώ Μπέζου
Ειρήνη Μπιλίνη-Μωραΐτη
Γιώργος Νικόπουλος
Καλλιόπη Σίμου
Αλίκη Σιούστη
Φώτης Σιώτας
Αλέξανδρος Ψυχράμης

Μουσικό σύνολο
Φαίδων Μηλιάδης, Παναγιώτης Τζιώτης (βιολί)
Αθηνά Γιατρά (βιόλα)
Δημήτρης Τραυλός (βιολοντσέλο)
Ίλυα Αλγκάερ (κοντραμπάσο)
Δημήτρης Κούντουρας (φλάουτα με ράμφος)
Αντώνης Βασιλειάδης (κρουστά)
Γωγώ Ξαγαρά (άρπα)
Αλέξης Μαστιχιάδης (όργανο)

Σκηνοθετικό σημείωμα

«Η παράσταση Αντρέι είναι ένα ιδιότυπο προσωποποιημένο ρέκβιεμ για τον σπουδαίο κινηματογραφιστή Αντρέι Ταρκόφσκι αλλά, πέραν αυτού, και ένα ρέκβιεμ για οποιονδήποτε δημιουργό αναζητά απεγνωσμένα μια “αγία” σιωπή, μια εσωτερική ηρεμία, μέσα στην αντάρα της ψυχής του.

Εδώ και πολλά χρόνια στα έργα μου χρησιμοποιώ τον ήχο –κειμένων και μουσικής– για να μοιραστώ κάποιες σκέψεις για θεμελιώδη ανθρώπινα ερωτήματα. Ο τρόπος που δουλεύω είναι συγκεκριμένος. Χαρακτηρίζεται από την ενσωμάτωση των κειμένων με τα οποία καταπιάνομαι μέσα σε ένα ενορχηστρωτικό πλέγμα με αυστηρή φόρμα, έτσι ώστε να δημιουργείται μια μουσική ροή που να εμπεριέχει την ποιητική αφήγηση και να συνδιαλέγονται οι δύο τέχνες χωρίς “ραφές”. Να φεύγει δηλαδή όλος ο ήχος –του ποιητικού κειμένου και της μουσικής– προς τον θεατή/ακροατή σαν ένα ορμητικό ηχητικό ποτάμι. Μέσα στο ηχητικό ποτάμι της παράστασης Αντρέι συγκατοικούν το ποιητικό κείμενο του Παντελή Μπουκάλα, το γερμανικό κείμενο του Λουθηρανικού Ρέκβιεμ αλλά και διάσπαρτα θραύσματα σκηνών από τις εφτά ταινίες του Ταρκόφσκι.

Υπάρχουν μέρη του κειμένου που είναι μετρημένα, αρθρωμένα αυστηρά στη φόρμα τους και απολύτως ομαδικά ως “χορικός λόγος”, πολυρρυθμικά ή ασύμμετρα, σχεδόν σαν ένα περίεργο εναλλακτικό χιπ χοπ και συχνά με τη συνοδεία σωματικών κρουστών (body percussion). Υπάρχουν μέρη, επίσης, που έχουν μελοποιηθεί ως αμιγή κλασικά πολυφωνικά χορωδιακά, καθώς και μέρη που λέγονται ελεύθερα σαν πρόζα μέσα στη σιωπή, σπάζοντας την αυστηρή μετρική φόρμα που κατά τα άλλα χαρακτηρίζει το έργο.

Επί σκηνής θα δούμε δεκαοκτώ εκδοχές του Ταρκόφσκι ταυτισμένες με τους ήρωες και τις ηρωίδες των ταινιών του, ή αλλιώς έναν διασπασμένο δημιουργικό νου που όσο προχωράει η παράσταση συγκεντρώνεται και ενοποιείται σε μία συμπαγή σκέψη. Ο λόγος που αρθρώνεται από τους δεκαοκτώ εξαιρετικούς ερμηνευτές της παράστασης –ποιητικός, κινηματογραφικός, μουσικός και συνολικά ιερατικός– γίνεται προσωπικός λόγος του καθενός και “χορικός” λόγος όλων μαζί.

Η παράσταση Αντρέι δεν είναι ούτε συναυλία ούτε όπερα ούτε θεατρικό έργο. Είναι μια τελετουργική “παράσταση ήχου”, την οποία μπορεί κανείς να επιλέξει να την παρακολουθήσει είτε με ανοιχτά είτε με κλειστά μάτια».

Δήμητρα Τρυπάνη

Φωτογραφίες & βίντεο

Φωτογραφίες

Κριτικές

Όρεξη για οράματα

Πράγματι, ακόμα και σε δύσκολους καιρούς, η Εθνική Λυρική Σκηνή έχει αναπτύξει τη μουσική κουλτούρα με αποφασιστικότητα. Έχει αξιοποιήσει κατά τον καλύτερο τρόπο τους πόρους της και έχει αποδείξει την αναγκαιότητά της. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τη συνθέτρια Δήμητρα Τρυπάνη. Με τις δύο της σκηνές, η Εθνική Λυρική Σκηνή έχει δώσει νέα ορμή στη μουσική ζωή της Ελλάδας. «Αυτό το θέατρο έχει όλα όσα θα έπρεπε να έχει μια σκηνή διεθνών προδιαγραφών». Πέντε χρόνια νωρίτερα, η Εθνική Λυρική Σκηνή είχε θεωρηθεί ένας χώρος συνηθισμένου ρεπερτορίου με συνηθισμένα έργα: για μια «ορισμένη ελίτ». Τώρα, μετά από πέντε χρόνια, η Εθνική Λυρική Σκηνή δεν είναι πια ένας «χώρος εσωστρέφειας» αλλά ένας «χώρος εξωστρέφειας». Βλέπεις πολύ περισσότερα νέα παιδιά να έρχονται στην όπερα. Πριν από πέντε χρόνια δεν συνέβαινε αυτό. Έχει να κάνει με τον προγραμματισμό και με το γεγονός ότι μπορείς να απολαύσεις την παραμονή σου σε ένα μεγάλο κτιριακό συγκρότημα πριν και μετά από μια παράσταση».

Η τρέχουσα καλλιτεχνική περίοδος άνοιξε με την πρεμιέρα μιας ανάθεσης στην Τρυπάνη: τον Αντρέι. Πίσω από το έργο αυτό υπάρχει ένα «Ρέκβιεμ σε οκτώ σκηνές» εις μνήμην του Αντρέι Ταρκόφκσι. Ο Ρώσος-Σοβιετικός κινηματογραφιστής, που πέθανε το 1986, θα γιόρταζε τα ενενηκοστά του γενέθλια το 2022. Σε αυτήν την παράσταση ήχου, η Τρυπάνη σκηνοθέτησε και ταυτόχρονα διηύθυνε το δεκαεννιαμελές σύνολο μουσικών και ερμηνευτών που τραγουδούσαν, χόρευαν και έπαιζαν. Παρουσιάζουν παραλλαγές του Αντρέι ή φανταστικές εμβληματικές φιγούρες από τα επτά έργα του Ταρκόφσκι. Το λιμπρέτο του Παντελή Μπουκάλα συνδυάζει γερμανικά κείμενα από τη Λουθηρανική Νεκρώσιμη Ακολουθία (Requiem) και διαλογικά θραύσματα από τις ταινίες του Ταρκόφσκι. Το αποτέλεσμα είναι μια διακαλλιτεχνική μουσική παράσταση με αυστηρά δομημένες πολυρρυθμίες, σωματικά κρουστά και σχεδόν μινιμαλιστικά μοτίβα. Σε γενικές γραμμές, η Εθνική Λυρική Σκηνή έχει προβεί σε πειραματισμούς και έχει σπάσει πολύ τα στεγανά από το 2017 και μετά – στην περίπτωση της «Εναλλακτικής Σκηνής» δε, και κυριολεκτικά, μιας και ο χώρος της δίνει τη δυνατότητα αλλαγής των θέσεων των θεατών ή του πόντιουμ.

Marco Frei, Das Orchester

Διαβάστε περισσότερα

Mια τελετουργική «παράσταση ήχου»

Το κυρίαρχο ιδίωμα της μουσικής σύνθεσης είναι η μυώδης τονικότητά της, σφιχτοδεμένη και πολυεπίπεδη, αν και κάποιες στιγμές οι αρμονίες αποκτούν την άμορφη λάμψη του ύφους του Λιγκέτι (Ligeti). Χρησιμοποιεί με συναρπαστικό τρόπο τους ήχους της εισπνοής και της εκπνοής ενώ υπάρχουν και μέρη με λόγο που ψάλλεται. Ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό είναι η έντονη ρυθμική της ορμή: στο μέρος της Νοσταλγίας (που μνημονεύει κομμάτια της θείας λειτουργίας στα λατινικά) γίνονται υπαινικτικές αναφορές σε παλαιούς Ιταλικούς χορούς, ενώ το πιο εντυπωσιακό στοιχείο από όλα είναι η ενδιάμεση χρήση καλοδεμένα παρατεταγμένων σωματικών κρουστών – που ενεργοποιούνταν με το σινιάλο της αεικίνητης συνθέτριας καθώς διηύθυνε από τον ρηχό χώρο της ορχήστρας προς τη μια πλευρά της σκηνής. Τέτοια ήταν η πειθαρχία και η αμεσότητα της παράστασης που ήταν απίστευτο να ανακαλύπτει κανείς ότι μονάχα μερικοί από τους συμμετέχοντες ήταν επαγγελματίες τραγουδιστές με κλασσική εκπαίδευση – οι υπόλοιποι ήταν ηθοποιοί, χορευτές, σκηνοθέτες, μουσικοί και συνθέτες. (Φαίνεται πως οι πρόβες κράτησαν για πάνω από έξι μήνες). Ντυμένοι με ομοιόμορφες γκρίζες ρόμπες σχεδιασμένες από τον Νίκο Κόκκαλη και σε χορογραφία της Ερμίρα Γκόρο, συγκεντρώνονταν και αναδιατάσσονταν γύρω από το ουδέτερου χρώματος σκηνικό που ήταν διαμορφωμένο σε κλιμακωτά επίπεδα, με ράμπες σα μεγάλες πλάκες (σχεδιασμένο από την Έλενα Σταυροπούλου και με φωτισμό από την Βαλεντίνα Ταμιωλάκη). Ωστόσο δεν υπήρχαν κινηματογραφικά στοιχεία. Όπως επιβεβαίωσε η Τρυπάνη, ο Αντρέι δεν είναι ούτε συναυλία ούτε όπερα ούτε θεατρικό έργο. Είναι μια τελετουργική «παράσταση ήχου» – την οποία μπορείς να επιλέξεις να τη νιώσεις με τα μάτια σου ανοιχτά ή κλειστά. Ενώ η μουσική, βγαίνοντας μέσα από ένα κείμενο ποτισμένο από την αισθητική του Ταρκόφσκι, είχε μέσα της συγκλονιστική ένταση και προσέφερε εκπληκτική ποικιλομορφία εντός του ιδιαίτερου ηχητικού της κόσμου, φαινόταν σχεδόν απρόθυμη να κάνει αναφορά στην εξαιρετική οπτική φαντασία του κινηματογραφιστή. Οι σκηνικές δυνατότητες – ιδίως σε ένα υπερσύγχρονο θέατρο όπως η Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος – θα μπορούσαν να είναι αμέτρητες.

Yehuda Shapiro, Opera

Διαβάστε περισσότερα